Uzaktan eğitim, farklı ortamlarda bulunan öğrenci ve öğretmenlerin iletişim teknolojilerini ve posta hizmetlerini kullanması sağlanarak, eğitimdeki sınırlılıkları ve eğitim-öğretim sürecindeki zorlukları aşabilmek amacı ile belli bir merkezden gerçekleştirilen öğretim şeklidir (Demiray, 1993). Uzaktan öğretim kavramını genel olarak; “Geleneksel okul ve sınıf öğretimi yönteminin karşısında, öğretici ile öğrencilerin fiziksel olarak birbirlerinden ayrı mekânlarda bulunması zorunluluğu nedeni ile öğretim surecinin gerçekleştirilmesini sağlayan, öğretim bileşenlerinin uyumlu bir biçimle bütünleştirildiği bir yöntem” olarak tanımlamıştır. Barkan ve Eroğlu (2004) çağdaş anlamda uzaktan eğitimi; “Öğrenci ile öğretim elemanının ayrı ortamlarda bulunduğu, alternatif eğitim fırsatları sağlamaya yönelik amaçlı çabaların ürünü olan, çeşitli öğretim elemanlarının işe koşulduğu, öğrenci destek hizmetleri ilegenişleyen, özenli yapılarıyla önceki yalın yazışmalı ve yayınlı öğretim modellerinden ayrılan sistemli eğitim biçimi” olarak tanımlamışlardır. Gelişen teknoloji sonucu eğitilmiş eleman ihtiyacı artmış ve okullarda yeni bir eğitim sistemi kurulmasını gerektirmiştir. Bu eğitim sisteminin tarihi çok eskilere dayanmakla birlikte, teknolojinin gelişmesine paralel olarak sürekli bir değişim ve gelişim içinde bulunmuştur. Bu nedenle uzaktan eğitim programı gelişen teknolojiyi yakından takip etmek zorundadır. Bilgi çağı, insanın kendini geliştirmesi ve yenilemesini gerekli kılar. Ancak bu düşüncenin sadece çıkarlar ve mesleki atılımlar için değil, yaşam boyu öğrenme amacına yönelik olması gerekir. Bunun gelişmesi içinde uzaktan eğitimin yaygınlaşması büyük önem taşır. “Bireysel ve toplumsal düzeylerdeşinsan yaşamını şekillendiren ve yönlendiren en önemli olgulardan birinin eğitim olması, çağımızda bu önemli alanın bilimselleşmesi ve etkili biçimde uygulamaya konması, eğitim bilimlerinin ve eğitim teknolojisinin kitle eğitim boyutunu oluşturan uzaktan eğitimin de gelişmesine yol açmıştır” (Alkan, 1996). Uzaktan eğitim programı başlangıçta, geleneksel eğitim programına takviye olarak ortaya konulmuş, sonraları eğitim alanında çokça rağbet gören bir program olmuştur. Bunun temelinde artan eğitim talebinin geleneksel eğitim teknolojileri ile karşılanamaması ve televizyon, bilgisayar gibi teknolojilerin yanı sıra farklı alanlarda yaşanan gelişmelerde etkili olmuştur. İlk uygulaması posta ile yapılan uzaktan eğitim, artık telekonferans veşinternet modelleri kullanılarak yapılabilmektedir.
Televizyonun uzaktan eğitimde kullanılması ile birlikte, uzaktan öğretim sağlayan programlarda ve derslerin sayısında büyük bir artış olmuştur. Televizyon yayıncılığının 1980’lerde uzaktan eğitimde neden olduğu gelişme, alanda önemli bir dönüm noktası olarak görülmektedir. Ancak uzmanlar, bu dönüm noktasından daha etkili bir gelişmenin bilgisayar ağlarına dayalı iletişim teknolojilerinin, uzaktan eğitim amacıyla kullanıma başlamasıyla gerçekleştiği konusunda hemfikirdirler (Saba ve Turco, 2001).
Uzaktan öğrenim ile uzaktan eğitim kelimeleri çoğu zaman birbirlerinin yerlerine kullanılır. ‘Öğretmenler eğitimin yürütülmesini sağlarken öğrenciler de öğrenmeden sorumludur’ diye bir ifadenin ortaya konması ile artık bu iki kelimenin birbiri yerine kullanılamayacağı gerçeği ortaya konulmuş oldu. Diğer bir ifadeyle uzaktan öğrenim, uzaktan eğitimin bir sonucudur (http://www.uluslararasiegitim.com, 2006). Uzaktan eğitimde öğrenci ile öğretmen birbirinden uzakta olmalarına rağmen eş zamanlı (Senkron) ya da ayrı zamanlı (A-Senkron) olarak televizyon, bilgisayar v.b. araçlarla iletişim kurabilirler.
Senkron Eğitim, eş zamanlı olarak bir grup öğrenci ve konu öğretmeninin, canlı olarak bilgisayar ortamında, bir sınıfta bulu şmalarıdır. Eğer öğrenciler di ğer öğrencileri ve e ğitmenleri görüp duyabiliyorsa eşzamanlı bir iletişim vardır. Murphy ve Collins (1997)’e göre chat odaları, Etkileşimli televizyon ve telekonferans sistemleri senkron ileti şime örnek olarak gösterilebilir
A-Senkron eğitim, kişilerin aynı anda değil de, belli bir zaman ertelemesinden sonra iletişim kurmasına imkân veren eğitim şeklidir. Bu sistemde zamandan bağımsız hareket edilebilir. Senkron eğitim ise eş zamanlı olarak bir grup öğrenci ve ders öğretmeninin, canlı olarak bilgisayar ortamında, bir sınıfta buluşmaları olarak tanımlanabilir (Genç Beyin Dergisi ). İster eş zamanlı (Senkron) ister ayrı zamanlı (A-Senkron) olsun, uzaktan eğitimin tercih edilmesinin önemli bir nedeni de; sınıf eğitimi ile birlikte uygulanabilir olması, sınıf ortamında yapılması zor olan faaliyetlerin bilgisayar ortamında daha kolay ve anlaşılır olmasıdır ( http://www.turksoft.net, 2006). Yüz yüze sınıf eğitimi ile birlikte Senkron ve A-Senkron eğitimden faydalanıldığında eğitim kalitesi daha da artmaktadır. Uzaktan eğitim alan kişiler, yer ve zaman kısıtlaması olmadığı için hem eğitim hem de çalışma fırsatı bulabilirler. Böylece kişiler mesleki olarak eğitimlerini sürdürmenin yanı sıra mevcut işlerinde deşilerlemeşimkânı bulabilmektedir. Yapılan bir araştırmaya göre; kullanıcıların %79’u, e-öğrenme uygulamalarının en önemli avantajının zamandan ve yerden bağımsız olması olarak görmektedirler. (Tutar ve Çanakçı, 2003). Uzaktan eğitimin kullanılmasında sebep öğretmen ve öğrencinin bir uzaklıkla ayrılmak zorunda olmasıdır. Buğuzaklık zaman, mesafe ya da fiziksel bir engel olabilmektedir (Bilim ve Teknik Dergisi, 2000). Açıkgöz (1999)’e göre; “Gelişmekte olan kitleşiletişim teknolojileri bağlamında dünyada uzaktan eğitim sistemleri incelendiğinde aslında tüm modellerin temelinde aynı kaygıların var olduğu görülmektedir. Bunlar; eğitimeşihtiyacı olan ancak ekonomik, fiziksel ve zaman yetersizliği vb. nedenlerle orta ya da yükseköğrenim olanağı bulamayan bireylere, öğrenim görebilecekleri uygun koşulları sağlama ve eğitimde fırsat eşitliği yaratmadır.” Uzaktan eğitim sayesinde kişiler sertifika programlarına devam edebilmekte veya ilköğretim, orta öğretim ve yükseköğretim gibi eğitimin her seviyesinde diploma sahibi olabilmektedirler. Bazı eğitim kurumları, eğitimi desteklemek amacıyla dersler açmakta ve bazı üniversitelerde tümüyleşinternet üzerinden programlar açmaktadır. Sertifika ve diploma programlarının yanı sıra şirketler, kurum içi eğitimlerinde uzaktan eğitimi kullanarak zamandan ve maliyetten büyük ölçüde kâr elde etmektedirler. Ancak kurumlar açısından bakıldığında internet üzerinden verilen eğitim, sınıf içi eğitime göre çok daha zor, pahalı ve farklı pedagojik yaklaşımlar gerektiren bir alternatiftir. “The Chronicle of Higher Education” dergisinin hazırladığı raporda, çevrim-içi dersler yüz yüze derslerden çok daha pahalıya mal olmakta ve bazı kurumların bu tür programlarını iptal etmek zorunda kaldığı belirtilmektedir (Çağıltay, 2002). Bunun başlıca sebepleri arasında, öğretim malzemelerinin ön hazırlığının zahmetli olması, başarılı eğitsel kurguların ancak yaratıcı çalışmayla oluşturulabilmesi, öğrenciye zengin bir eğitsel içerik sağlamanın birden fazla uzmanın ekip çalışmasını gerektirmesi sayılabilir (Mutlu ve diğ. 2002 ).
Uzaktan Eğitimin Özellikleri
Uzaktan eğitimin başlıca özellikleri aşağıdaki biçimde sıralanabilir (Demiray, Aytekin, 2004):
- Eğitim; öğrencilerin değişik zekâ ve öğrenme yeteneklerine göre olmayıp, grubun genel seviyesine göre düzenlenir.
- Öğrenciler kendi bilgi seviyesine, öğrenme yeteneklerine ve algılama hızlarına göre konuları işleyebilir. Böylece kendilerine uygun zaman da eğitim alma olanağına sahiptirler.
- Öğrenciler, öğretmenin etkisi altında olmaksızın, eğitimi kendi istekleri ile alır.
- Öğretmen ile öğrenciler eğitim süresince farklı mekânlarda bulunur.
- Öğretmen ile öğrenciler arasındaki iletişimi sağlamak amacı ile bilgisayar, televizyon, radyo, telefon, video vb. gibi iletişim teknolojilerinden faydalanılır.
- Öğrencilerin performansları bilgisayarlar tarafından otomatik olarak değerlendirilir.
Uzaktan Eğitimin Avantajları
(Odabaş, 2003), (Dinçer, 2006), (Aytekin, 2004), (Karakaya, 2005) kaynaklarına göre uzaktan eğitimin avantajları aşağıdaki biçimde sıralanabilir:
- Ders izleme süresinde sınırlama yoktur. Öğrenci anlamakta güçlük çektiği noktaları istediği yerde, istediği kadar duraklayarak, istediği zamanlarda tekrar gözden geçirebilir.
- Bilgiler ve duyurular, sınıf ortamında olabileceğinden daha fazla kişiye ulaştırılabilir.
- Tüm kişilerin eğitimden eşit bir şekilde yararlanmasını sağlar.
- Öğrenciler, internet aracılığıyla tek veya çift yönlü iletişim kurarak, ders içeriği ile ilgilidüşüncelerini ve sorunlarını hızlı bir şekilde çözme olanağı bulurlar.
- Öğretmenin rolü daha çok uygulayıcı ve yol gösterici nitelikte olmakta ve öğrenci ön plana çıkmaktadır. Böylece öğrenci merkezli eğitim sistemine yaklaşılmakta ve öğrenciler kendi eğitimlerinde daha çok söz sahibi olabilmektedir.
- Videokonferans gibi yöntemler, uzman öğretim elemanları tarafından kullanılarak, alanında uzman öğretim elemanı eksikliği çeken üniversitelerde eğitim kalitesi artırılmış olmaktadır.
- Fiziksel olarak bir buluşma noktası olmadığından dolayı; yol, konaklama ve kişisel giderler gibi maddi yükümlülükler getirmemektedir. Bu nedenle zamandan, mekândan ve maliyetten tasarruf edilmiş olur.
- Öğrenciler eğitim sırasında WTEşiçerisinde bulunan “Tartışma Grupları” ya da “Mail Grupları” sayesinde sorulan sorular ya da karşılaşılan problemler hakkında sürekli tartışacaklardır ( Gürbüz ve diğ. 2000 ). “Bununla birlikte, bu tartışma içerisinde soruyu düşünme, cevabını verirken de cevabını düşünme zorunda kalacaklardır. Bu nedenle sürekli bir zihin eksersizi içerisinde yer alacaklardır” (Kaptan ve diğ. ). Böylece Web tabanlı eğitim sayesinde öğrenciler araştırma yaparken, konusunun haricinde farklı bilgilere de ulaşmaktadır.
- Uzaktan eğitim alan öğrenci sayısının çok fazla olması ve bilginin tek merkezde toplanmasından dolayı öğrencilerin başarı düzeyi kolaylıkla ölçülebilir. Böylece eksiklikler giderilerek en iyi eğitim düzeyine ulaşılabilir.
- Sınav sonuçlarının değerlendirilmesi, geleneksel eğitime göre daha hızlı ve objektif olarak yapılır.
- Geleneksel kampüs ortamına gitme fırsatı bulamayan özürlü kişiler uzaktan eğitimden yararlanarak, eğitimlerini sürdürme fırsatı elde ederler.
- İşitsel ve görsel tasarımların kullanımı sayesinde, öğrenciler bilgileri daha hızlı ve kalıcı bir şekilde öğrenebilir. Böylece eğitimdeki verimliliğin artırılması sağlanmış olur.
Uzaktan Eğitimin Dezavantajları
Uzaktan eğitimin avantajlarının yanı sıra dezavantajları da vardır. Bunlar aşağıdaki biçimde sıralanabilir (Odabaş, 2003), (Dinçer, 2006), (Aytekin, 2004), (Karakaya, 2005), (Gürol ve Sevindik):
- Öğretmen ve öğrencilerin belirli seviyedeşinternet teknolojilerini tanımaması durumunda zorluk çekilmektedir.
- Eğitimciler bu sistemi uygulayabilmek için, çok fazla teknolojik bilgi üzerinde yoğunlaşmak zorunda kalırlar.
- Tek başına çalışma zorluğu çeken öğrenciler, ders planı yapmakta yetersiz kalmaktadır.
- Çalışan kişilerin dinlenmek ve eğlenmek için ayıracakları zamanları ders çalışarak geçirmesi ve bunun sonucunda da sosyal ortamlardan uzak kalmasıyla bireyin kendisini yalnız ve mutsuz hissetmesine neden olabilir.
- Öğrencinin arkadaşları ve öğretmenleri ile birlikteliği söz konusu olmadığı için, grup bilinci ve kültürel etkileşimin gelişmesi olumlu yönde etkilenememekte ve böylece kişinin psikolojik ve sosyolojik gelişiminin sağlanmasında istenen düzeye ulaşılamamaktadır.
- Uzun süreli bilgisayar kullanımı sonucunda sağlık sorunları yaşanabilmektedir.
- Uygulama yapılması gereken konuların işlenmesinde laboratuar, atölye gibi fiziksel ortamların bulunmaması, öğrenilenlerin pekiştirilmesini güçleştirmektedir.
- Görsel olmayan uzaktan eğitim modellerinde öğrenciler, öğretmenin hareketleri, ses tonu gibi dersin anlaşılmasını olumlu yönde etkileyen etmenlerden faydalanamamaktadır.
- Uzaktan eğitimde öğrenciler, sorunlarına anında çözüm bulmakta zorluk çekebilmektedirler.
- Kırsal bölgelerde teknolojiye dayalı uzaktan eğitimin kurulmasında ve bağlantıların sağlanmasında güçlüklerle karşılaşılabilmektedir.
- Öğretmenlerin eğitim materyali hazırlama konusunda eksik bilgi sahibi olması durumunda, dersin anlaşılması olumsuz yönde etkilenebilmektedir.